Prawo upadłościowe – najważniejsze zmiany

2020 rok przyniesie więcej zmian w prawie upadłościowym niż w prawie restrukturyzacyjnym. Poza zmianami analogicznymi jak te dotyczące nowelizacji prawa restrukturyzacyjnego, największe zmiany nadejdą z dniem 24 marca 2020 roku, kiedy to w życie wejdzie większość przepisów ustawy z 30 sierpnia 2019 roku o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2019 poz. 1802). Nowelizacja ta dotyczy przede wszystkim tzw. upadłości konsumenckiej.

Kluczową zmianą jest uchylenie art. 491⁴ prawa upadłościowego, zawierającego katalog przesłanek, których ziszczenie się warunkowało oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Tym samym, na etapie rozpoznawania wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej sąd będzie badać jedynie spełnienie przesłanki niewypłacalności dłużnika (niezależnie od jej przyczyn). Zmiana ta oznacza, że badanie przesłanek negatywnych będzie zachodziło dopiero na końcu postępowania upadłościowego, a co za tym idzie, nie każde postępowanie upadłościowe będzie kończyło się oddłużeniem dłużnika.

Głównym założeniem nowelizacji jest przyspieszenie procedowania spraw, dlatego ustawodawca wprowadził możliwość oddłużenia osoby fizycznej w trzech trybach, tj.:

1. w drodze zawarcia układu na zgromadzeniu wierzycieli, bez ogłaszania upadłości;
2. prowadzonym według przepisów ogólnych postępowania upadłościowego, dotyczących upadłości przedsiębiorców z możliwością wykorzystania także procedury przygotowanej likwidacji;
3. w uproszczonej procedurze upadłościowej.

 

Zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli

Dłużnik powinien sam wybrać tryb, z którego chce skorzystać. Istotne jest jednak to, że jeśli dłużnik we wniosku o ogłoszenie upadłości nie zastrzeże, że nie chce skorzystać z możliwości zawarcia układu, to sąd (o ile możliwości zarobkowe dłużnika i jego sytuacja zawodowa będą wskazywać na zdolność pokrycia kosztów postępowania o zawarcie układu oraz możliwość zawarcia i wykonania układu z wierzycielami) będzie mógł sam skierować dłużnika do tego trybu. Warto o tym pamiętać, bo w przypadku skierowania dłużnika do trybu zawarcia układu, dłużnik powinien wpłacić nadzorcy sądowemu zaliczkę na poczet wydatków postępowania w terminie 30 dni od dnia otwarcia postępowania o zawarciu układu na zgromadzeniu wierzycieli, pod rygorem umorzenia postępowania i rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości. Co więcej, dłużnik już na etapie składania wniosku o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli powinien wskazać na wstępne propozycje układowe oraz uiścić zaliczkę na poczet wydatków postępowania. Zgromadzenie wierzycieli powinno się odbyć nie później niż w terminie 3 miesięcy od dnia otwarcia postępowania o zatwierdzenie układu na zgromadzeniu wierzycieli, zaś w przypadku skierowania do tego trybu przez sąd – w terminie 4 miesięcy od dnia otwarcia postępowania, pod rygorem jego umorzenia. Układ zawierany będzie na okres nieprzekraczający 5 lat, zaś w przypadku wierzytelności ze stosunku pracy oraz wierzytelności zabezpieczonych na mieniu dłużnika hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską, układ w tej części może być zawarty na okres przekraczający 5 lat. Układ powinien stanowić realne szanse na wyjście dłużnika ze stanu zadłużenia. Układ będzie wykonywany za pośrednictwem nadzorcy wykonania układu. Sąd umorzy postępowanie w przypadku, gdy:

1. dłużnik nie realizuje ciążących na nim obowiązków;
2. aktualne możliwości zarobkowe dłużnika oraz jego sytuacja zawodowa nie uprawdopodobniają zdolności do pokrycia kosztów postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli oraz możliwości zawarcia i wykonania układu z wierzycielami;
3. w terminie sześciu miesięcy od dnia wydania postanowienia o otwarciu postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli nadzorca sądowy nie przedstawi wniosku o zatwierdzenie układu.

W zakresie nieuregulowanym przez prawo upadłościowe, do zawarcia układu, jego skutków, zmiany oraz uchylenia stosuje się przepisy prawa restrukturyzacyjnego dotyczące przyspieszonego postępowania układowego.

 

Postępowanie upadłościowe według przepisów ogólnych

Sąd ogłaszając upadłość konsumencką i postanawiając, że postępowanie będzie się toczyło na podstawie przepisów ogólnych będzie się kierować rozmiarem majątku upadłego, liczbą jego wierzycieli oraz innymi uzasadnionymi przewidywaniami co do zwiększonego stopnia skomplikowania postępowania. W tym trybie przepis art. 361 prawa upadłościowego dotyczący umorzenia postępowania stosuje się odpowiednio, o ile upadłość została ogłoszona wyłącznie na skutek wniosku wierzyciela.

 

Uproszczona upadłość konsumencka

Ten tryb przewidziany jest dla mało skomplikowanych spraw, w których często dłużnicy pozbawieni są majątku, choć praktyka pokaże czy faktycznie brak jakiegokolwiek majątku będzie decydował o skierowaniu sprawy do tego trybu. W tym postępowaniu nie będzie wyznaczany sędzia-komisarz, zaś w przypadku ujawnienia się czynności do wykonania której właściwy jest właśnie sędzia-komisarz, czynność tę wykona wyznaczony sędzia. Postępowanie ograniczy się do likwidacji majątku przez syndyka oraz przygotowania projektu planu spłaty wierzycieli. Dokument ten stanowić będzie połączenie trzech obecnych dokumentów: listy wierzytelności, planu podziału i planu spłaty wierzycieli. Jeżeli w toku postępowania ujawnią się okoliczności wskazujące na potrzebę prowadzenia postępowania w trybie zwykłym, będzie możliwe przejście do trybu postępowania zwykłego.

 

Zakończenie postępowania upadłościowego

Postępowanie dotyczące upadłości konsumenckiej będzie mogło zakończyć się na kilka następujących sposobów. Jak już zostało wyżej wspomniane, nie wszystkie sprawy będą kończyły się oddłużeniem upadłego. Możliwe zatem będzie:

1. umorzenie postępowania;
2. ustalenie planu spłaty wierzycieli, na wniosek złożony przez upadłego – który będzie trwał nie dłużej niż 36 miesięcy lub na okres nie krótszy niż 36 miesięcy i nie dłuższy niż 84 miesiące w sytuacji gdy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa;
3. umorzenie zobowiązań bez ustalania planu spłaty wierzycieli – w przypadku, gdy osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli;
4. warunkowe umorzenie zobowiązań bez ustalania planu spłaty wierzycieli, jeżeli niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli wynikająca z osobistej sytuacji upadłego nie ma charakteru trwałego, a w terminie 5 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań, upadły ani żaden z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie planu spłaty wierzycieli;
5. odmówienie ustalenia planu spłaty wierzycieli albo umorzenia zobowiązań bez ustalania planu spłaty wierzycieli bądź warunkowego umorzenia zobowiązań bez ustalania planu spłaty wierzycieli – jeżeli:
6. upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań,
7. w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w stosunku do upadłego prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań

– chyba że ustalenie planu spłaty wierzycieli lub umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli lub warunkowe umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

 

Wymogi formalne wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej

Zmianie ulegną również warunki formalne wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Konieczne będzie teraz wskazanie NIP-u dłużnika, o ile miał on taki numer w ciągu ostatnich dziesięciu lat przed dniem złożenia wniosku oraz udzielenie informacji dotyczących:

1. osiągniętych przychodów oraz o kosztów poniesionych na utrzymanie siebie oraz osób pozostających na jego utrzymaniu, w ostatnich sześciu miesiącach przed dniem złożenia wniosku,
2. czynności prawnych dokonanych w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były nieruchomości, akcje lub udziały w spółkach;
3. czynności prawnych dokonanych w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były ruchomości, wierzytelności lub inne prawa, których wartość przekracza 10 000 zł;
4. potwierdzenia prawdziwości danych zawartych we wniosku.

Z uwagi na rozbieżność praktyki w przedmiocie załączania odpisów wniosków o ogłoszenie upadłości, ustawodawca wprowadził do przepisów ogólnych prawa upadłościowego art. 24a, zgodnie z którym do wniosku należy załączyć jeden odpis wniosku wraz z załącznikami.

 

Inne ważne zmiany

W nowych postępowaniach, zgłoszenie wierzytelności będzie następowało bezpośrednio do syndyka, a nie tak jak dotychczas do sędziego-komisarza, który następnie przekazywał je do syndyka.

Ustawodawca przewidział również zmianę art. 125 prawa upadłościowego, regulującego skutki rozdzielności majątkowej małżonków względem masy upadłości. Wprowadzona nowelizacja ust. 3 przedmiotowego artykułu, dotyczącego powstania rozdzielności majątkowej z mocy prawa w wyniku rozwodu, separacji lub ubezwłasnowolnienia, pozwala byłym małżonkom upadłym na wniesienie powództwa do sądu upadłościowego o uznanie rozdzielności majątkowej za skuteczną w stosunku do masy, o ile były małżonek udowodni, że w chwili powstania rozdzielności nie wiedział o istnieniu podstaw do ogłoszenia upadłości drugiego małżonka, a powstanie rozdzielności majątkowej nie doprowadziło do pokrzywdzenia wierzycieli.

Przedmiotowa nowelizacja ma na celu ujednolicenie postępowań prowadzonych względem osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, przedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą oraz byłych przedsiębiorców tego typu.

O zrównaniu sytuacji konsumenta z jednoosobowym przedsiębiorcą świadczy uchylenie art. 491¹³ prawa upadłościowego, i wprowadzenie na jego miejsce art. 342a zgodnie z którym w przypadku upadłych osób fizycznych, w skład których masy upadłości wchodzi lokal mieszkalny albo dom jednorodzinny w którym zamieszkuje upadły, a konieczne jest zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, z sumy uzyskanej z jego sprzedaży wydziela się upadłemu kwotę odpowiadającą przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego w tej samej lub sąsiedniej miejscowości za okres od dwunastu do dwudziestu czterech miesięcy. Zmiana ta ma na celu uniknięcie omijania przez przedsiębiorców postępowania upadłościowego przedsiębiorców, z uwagi na korzystniejsze regulacje przewidziane w trybie dla konsumentów.

Agata Toporkiewicz – Adwokat