Zakres podmiotowy.
Zdolność upadłościową posiadają podmioty określone w art. 5 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku prawo upadłościowe (dalej jako „Prawo upadłościowe”). Będą to przede wszystkim przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku kodeks cywilny, ale również spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne nieprowadzące działalności gospodarczej, wspólnicy osobowych spółek handlowych, ponoszący odpowiedzialności za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem czy wspólnicy spółki partnerskiej.
W przypadku osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznała zdolność prawną (tzw. „ułomne osoby prawne”) obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości ciąży odpowiednio na każdym, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i jego reprezentowania. Należy wskazać, że sposób reprezentacji nie ma w tym wypadku większego znaczenia, gdyż nawet w przypadku wieloosobowej reprezentacji, członek organu zarządzającego może złożyć taki wniosek samodzielnie, jeśli zachodzą odpowiednie przesłanki.
Termin.
Przedsiębiorca, który spełnia ustawowe przesłanki złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, ma obowiązek złożenia go w terminie 30 dni od dnia powstania niewypłacalności. W razie uchybienia powyższemu terminowi, przedsiębiorca będzie narażony na odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na skutek niezłożenia wniosku w terminie, jak również może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej.
Stan niewypłacalności.
Stan niewypłacalności dłużnika można identyfikować na podstawie dwóch niezależnych przesłanek, tj. przesłanki płynnościowej oraz przesłanki bilansowej. Przesłanka płynnościowa jest uniwersalna i odnosi się do wszystkich dłużników, natomiast przesłanka bilansowa może dotyczyć jedynie osób prawnych lub ułomnych osób prawnych (czyli np. spółek osobowych).
Przesłanka płynnościowa.
Po upływie 3 miesięcy od terminu wymagalności najstarszego niezaspokojonego roszczenia pieniężnego powstaje domniemanie prawne, że dłużnik jest niewypłacalny. Jest to domniemanie prawne wzruszalne, co oznacza że może zostać obalone, zarówno przez dłużnika, jak i przez wierzyciela. Dłużnik może podnieść, że pomimo nieregulowania swoich zobowiązań od 3 miesięcy, jest wypłacalny, poprzez na przykład wskazanie, że pozyskał środki na spłatę swoich wierzycieli, poprzez podwyższenie kapitału zakładowego w spółce lub zaciągnięcia kredytu. Tak, więc jeśli dłużnik udowodni, że w wyniku racjonalnych działań gospodarczych przywrócił płynność finansową, sąd oddali wniosek. Wierzyciel, może natomiast podnosić, że dłużnik był już niewypłacalny w następnym dniu po ziszczeniu się wymagalności roszczenia, a nie dopiero po upływie 3 miesięcy.
Niewypłacalność to stan finansowy dłużnika, w którym utracił on zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Powyższe odnosi się do faktycznej płynności finansowej dłużnika i najczęściej oznacza zupełny brak środków płatniczych po jego stronie lub częściowy – który pozwala mu jedynie na zaspokajanie wybiórczych wierzycieli. Natomiast, utracenie zdolności regulowania zobowiązań z względów innych niż finansowe, nie będzie mogło zostać uznane. Mowa tutaj przykładowo o dłużniku, który zgubił dziennik, w którym były zapisane dane do rachunków bankowych. Utrata zdolności płatniczej z względów innych niż finansowe, zwykle jest chwilowa i nie prowadzi do całkowitego zaprzestania regulowania wymagalnych zobowiązań. Należy wskazać, że zobowiązania w rozumieniu art. 11 Prawa upadłościowego to również obowiązki publicznoprawne, na przykład składki na ubezpieczenie. Dodatkowo, mogą to być zobowiązania wynikające z prawa pracy, takie jak obowiązki pracodawcy do wypłaty wynagrodzeń pracownikom, czy wynikające z prawa rodzinnego – zobowiązania alimentacyjne.
Przesłanka bilansowa (majątkowa).
Domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań, gdy stanowią one przewagę nad wartością jego majątku przez okres przekraczający 24 miesiące. Okres 24 miesięcy powinien trwać nieprzerwanie. Jeśli, jednak dłużnik odnotuje krótkotrwałą nadwyżkę majątku nad zobowiązaniami, termin ten nie powinien ulec przerwaniu. Zdaje się, że krótki epizod przewagi aktywów dłużnika, nieprowadzący faktycznie do poprawy jego płynności finansowej, nie powinien powodować naliczania tego okresu od nowa. Szczególnie ważne jest to z punktu ochrony wierzycieli, którzy mogą liczyć na zaspokojenie roszczeń w przypadku ogłoszenia upadłości dłużnika.
Do zbadania niewypłacalności dłużnika, konieczna będzie analiza bilansów sporządzonych za poprzednie dwa lata obrotowe. Wysokość zobowiązań, z wyłączeniem rezerw na zobowiązania i zobowiązań wobec jednostek powiązanych musi przewyższać sumę aktywów. Domniemanie to, również jest domniemaniem prawnym wzruszalnym. Dłużnik, może podnosić, że wartość rynkowa jego majątku jest realnie wyższa od wartości księgowej. Za każdym razem, dłużnik będzie musiał przedstawić odpowiednie dokumenty w celu potwierdzenia swoich twierdzeń. Należy ponadto wskazać, że do majątku dłużnika nie wlicza się składników, niewchodzących do masy upadłości, co zostało uregulowane przez art. 63-67a Prawa upadłościowego.
